Segah Farsçada üçüncü ses demektir. Musikide yegah (birinci) ve dügah
(ikinci) den sonra gelmektedir. Ayrıca segah, soylu bir hüzün anlamı
da taşır. Segah makamı eldeki bulgulardan anlaşıldığı üzere
14.Yüzyıldan da daha önce kullanılmıştır. Akşam ezanı segah makamında
okunur. Itri’nin bestelediği ünlü “Allahüekber Tekbiri” segah
makamındadır. Segah makamındaki şarkıları dinlemek insana rahatlık ve
cesaret verir, nöronları etkileyerek beyni güçlendirir. Segah
makamının şişmanlık, uykusuzluk, yüksek tansiyon, kalp ve akciğer
hastalıklarına iyi geldiği ileri sürülmektedir. Segah makamı hüzzam ve
müstear makamlarına çeşitli yönlerden benzerlik göstermektedir. Her üç
makamın da durağı segah perdesi (si koma bemol), yedeni kürdi perdesi
(la bakiye diyez)’dir ve üç makamda da dizinin ikinci bölümünde hicaz
dörtlüsü ( S A13 B ) yer alır. Ayrıca segah makamı güçlüleri re (neva)
olan uşşak ve rast makamlarına da yakındır.
Dizisi: Segâh makamının dizisi günümüze kadar “Yerinde Segâh beşlisine
Eviç perdesinde bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesidir” diye tarif
edilmiştir. Hatta bu diziye zaman zaman yerinde eksik Segâh beşlisinin
de katıldığı ve bu sebeple Nevâ perdesi üzerinde bir Uşşak
Bayati dizisi meydana geldiği, bunun da Gerdaniye perdesinde bir
Buselik beşlisinin doğmasına yol açtığı belirtilmiştir. Bu hâle göre
birinci ve ikinci dizileri yazalım:
Segâh makamı dizisinin bu şekildeki tarifi yanlış değildir, fakat
eksiktir. Çünkü eldeki Segâh eserler iyi incelenirse, diziye başka
çeşnilerin de mutlaka karıştığı görülür. Özellikle şarkı türünde
böyledir. Şöyle ki: Segâh makamındaki birçok eserlerde Eviç yerine
Acem perdesinin daha fazla kullanıldığını, yâni Eksik Segâh beşlisinin
daha çok tercih edildiğini görüyoruz. Aynı şekilde bu beşlinin 4.
Derecesi olan Dik Hisar perdesi de çoğu zaman Hüseyni ile yer
değiştirir. Acem perdesinin bu sonucu doğurduğunu düşünebiliriz.
Böylece Segâh perdesindeki Segâh beşlisi de Eksik Ferahnâk beşlisiyle
yer değiştirmiş olur. Dolayısıyla makama bir Eksik Ferahnâk beşlisi de
böylece karışır. Bu beşlinin makama karışması, Nevâ’da bir Buselik
dizisinin de yer almasına sebep olur. Eviç perdesi kullanıldığı hâlde
de bazen Dik Hisar perdesi yerine, Hüseyni perdesi kullanılır ki, bu
da Segâh perdesinde bir tam Ferahnâk beşlisi demektir. Ancak Nevâ
perdesinde Uşşak çeşnisiyle kalınırken, Dik Hisar perdesi rahatça
kullanılabilir. Yine Eviç perdesi yerine Acem perdesi kullanılınca,
Nevâ perdesi üzerinde Bayati dizisi meydana gelir ki, bunun da Uşşak
dörtlüsüne Buselik beşlisinin eklenmesi demek olduğunu biliyoruz.
Zaten Segâh makamında Eviç’de Hicaz, genellikle az kullanılır. Bu
duruma göre Segâh makamı dizisini yeniden tarif edelim:
Segâh makamı dizisi, yerinde tam Segâh beşlisine Eviç’de Hicaz
dörtlüsünün, Nevâ’da Uşşak Bayati dizisinin, yerinde Eksik Segâh
beşlisinin, Segah’da Eksik ve Tam Ferahnâk beşlisinin, Nevâ’da Buselik
dörtlüsünün veya dizisinin birbirine eklenmesi ve karışık olarak
kullanılmasıdır. Hatta buna ayrıca yerinde Segâh dörtlüsüne, Dik
Hisar’da Ferahnâk beşlisinin eklenmesinden meydana gelen bir dizi daha
katılır. Ayrıca Çargâh perdesinde de bir Rast dizisi yer alır.
Şüphesiz ki, tam karar Segâh perdesinde yine Tam veya Eksik Segâh
beşlisiyle yapılır.
Durağı: Si koma bemollü segâh perdesidir.
Güçlüsü: Dizinin üçüncü derece sesi olan re (neva) perdesidir. Bu
nedenle de segah mürekkep bir makamdır.
Yedeni: La bakiye diyezli kürdi perdesidir.
Donanımı: Buselik(si) ve hüseyni(mi) perdeleri için koma bemolü,
acem(fa) perdesi için bakiye diyezi donanıma yazılır. Yani segah, dik
hisar ve eviç perdeleri donanımda yer alır.
Perdelerin isimleri: Pestten tize doğru; segah, çargah, neva, dik
hisar veya hüseyni, eviç veya acem, gerdaniye, sünbüle veya muhayyer,
tiz segah veya sünbüle, tiz çargah ve tiz nevadır.
Genişlemesi: Tiz taraftan zaten yapısı gereği hicaz dörtlüsü ile
genişlemiştir. Pest tarafta ise segah perdesinde durmayıp dügah
perdesine uşşaklı ve rast perdesine rastlı çeşniyle düşebilir.
Geçgileri:
Seyri: Seyri çıkıcı ve özellikle karar sesi olan segah perdesini
vurgulayacak şekildedir. Seyre karar sesi olan segah perdesinden
başlanır ve evç perdesinde yarım karar yapar. Eviçte hicaz göstererek
tiz genişlemeyi yaptıktan sonra karara giderken alt diziye iner.
Karara gerdaniyede rastlı ve cazibe nedeniyle gerdaniyede buselikli
iner. Makam tam segahlı karar edecekse gerdaniyede rast gösterdikten
sonra orta diziye geçer ve yerinde tam segahlı karar eder. Makam eksik
segahlı karar edecekse eviç perdesi bekar acem perdesine dönüşür,
hüseyni perdesine bir koma bemol eklenir. Eksik segahlı kararda rast
buselik’e dönüşür. Nevada uşşak dörtlüsü gösterir ki bu sayede nevada
uşşak bayati dizisi oluşur. Segah makamı çoğunlukla eksik segahlı
karar eder.
Segah makamında bir seyir örneği:
Segah Makamından bir taksim örneği:
Not: Bu yazıda “Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri” ve “Türk Musikisi Rehberi”
adlı kitaplardan alıntılar yapılmıştır
Başlıca Segah Eserlerin Notaları:
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/segah_p_osman_bey_buyuk.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/segah_ss_neyzen_yusuf_pasa.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/ben_seni_unutmak_icin_sevmedim_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/bir_emele_bin_ah_ceksem_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/dertliyim_ruhuma_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/derman_kar_eylemez_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/gece_sessiz_ve_karanlik_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/gozlerinden_icti_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/kirdin_umidimi_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/olmaz_ilac_sinei_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/olursem_yaziktir_v1_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/olursem_yaziktir_v1_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/ruhunda_olen_nagmede_ney.pdf
http://www.neyzen.com/nota_arsivi/02_klasik_eserler/082_segah/sunda_icsin_ney.pdf
