TÜRKİYE’DEKİ SIÐIR SUNİ TOHUMLAMASI ÜSTÜNE KİMİ
DEÐERLENDİRMELER
(Performans Dergisi,Haziran 1999,Sayı:13)
Biyoteknolojik yöntemlerin en eskisi olarak kabul edilen suni tohumlama günümüzden yaklaşık 70 yıl önce Dünyada Rusya’dan sonra ikinci ülke olarak Türkiye’de sığırlarda uygulanmaya başlanmıştır.Bunca eskiliğine karşın Türkiye’deki Suni Tohumlamanın bugününe baktığımızda yığınlarca sorunu bulunduğunu görürüz.Bu sorunları yaygınlaşamama,etkinleşememe,verimsizlik,yüksek maliyet,tohumlanan inek sayısının azlığı,döl verimi düşüklüğü,yoğun kamu egemenliği olarak sıralayabiliriz.Saydığımız tüm bu sorunların kaynağında ise uygulamadaki statiklik yani değişmemezlik yatar.Ne yazık ki,bunca yıllık geçmişi bulunan suni tohumlama alanında şimdiye değin devletin uygulamayı serbest veteriner hekimlerle yetiştirici birliklerine de açması ve kendisinin de paralı yapması dışında organizasyon boyutunda göreceli bir ilerleme sağlanamamıştır.Suni tohumlamayı insan,hayvan ve teknoloji olgularının organizasyon boyutunda ele alındığı kompleks bir uygulama olarak niteleyebiliriz.Bu tanım kimi ön yargılı çevrelerin suni tohumlamayı spermanın dişi genital kanalına verilmesi ile başlayıp biten basit bir işlem olarak görmelerine verilebilecek en doğru yanıttır.Suni tohumlamanın insan boyutunu tohumlamayı yapan kişi ve hayvan sahibi oluşturur.Sığır suni tohumlaması günümüzde serbest kesimde çokluk veteriner hekim ve veteriner sağlık teknisyenleri tarafından uygulanmaktadır.Ne var ki,her iki meslek grubunca yürütülen uygulamalarda da geri dönme,kısırlık,yavru atma gibi komplikasyonlar sıkça ortaya çıkmaktadır.O nedenle,suni tohumlama uygulayıcılarına artık etkinliği iyice azalmış kısa süreli teorik kurslar yerine uygulama ağırlıklı ve uzun süreli beceri kazandırma programları düzenlenmelidir.Bu tür programların veteriner hekimler odalarının eş güdümünde veteriner fakültelerince düzenlenmesi tercih nedenidir.Suni tohumlamanın öteki insan boyutunu da yetiştiriciler oluşturur.Bu bağlamda yetiştiricilere düşen öncelikli görev kızgınlığın tesbiti ve ahır hijyeninin yeterince sağlanmasıdır.Çünkü,başarılı bir tohumlama her şeyden önce kızgınlığın tespitine ve dişinin genital organlarının sağlıklı olmasına bağlıdır.Yetiştiricilerin illerde iyi organize edilmiş bir sistemle ve Tarım İl Müdürlüğü,yetiştirici birliği,veteriner hekimler odası işbirliğinde eğitilmeleri suni tohumlamanın etkinliğini kısa sürede artırabilir kanısındayım.
Suni Tohumlamanın temel unsurlarından birisi de hayvandır.Çünkü tüm organizasyon hayvanlardan yavru ,süt almak üzerine kurulmuştur.Doğaldır ki,bunu sağlarken yeni kuşakların genetik verim güçlerini artırmak ta suni tohumlamanın temel amaçları arasındadır.Bu nedenle tohumlanacak dişinin yüksek süt ve döl verimli olması,hastalık taşımaması çok önemlidir.Ayrıca ineklerin progeny testing den geçmiş kaliteli boğaların spermaları ile tohumlanmaları mutlak zorunludur.Bu konuda her hangi bir sıkıntı yaşanmaz.Çünkü Dünyanın en kaliteli spermaları ucuz sayılabilecek fiyatlarla Türkiye’de satılmaktadır.Tohumlamada kullanılacak spermaların kalitesi ne kadar fazla olursa kısa dönemde sürünün verimi de o kadar artar.
Suni tohumlama organizasyonun diğer bir boyutunu oluşturan teknik konusuna gelince uzun yıllardan beri sığır suni tohumlamasında uygulanan rekto vaginal yöntem gerek hijyenik olması gerekse uygun tohumlama zamanının tespitine olanak ve kolaylık sağlaması bakımlarından çok yararlıdır.O nedenle günümüzdeki uygulamada teknik ile ilgili bir sorun bulunmamaktadır.Sadece tekniğin uygulanması esnasında gerekli sağlık kurallarına özen gösterilmeli ve temiz çalışılmalıdır.Suni Tohumlamanın kanımca en önemli boyutunu yukarıda anılan insan,hayvan ve teknik olgularını çerçeveleyen organizasyon boyutu oluşturur.Sığır Suni Tohumlaması yıllardır “Tur Sistemi” denilen bir yöntemle devletçe yapılmaktadır.Tur sisteminde teknisyen her gün daha önce saptanmış bir güzergahı izleyerek belirlenen köylere uğrar,varsa kızgın inekleri tohumlar. U.Ü.Veteriner Fakültesinde yapılan bir doktora çalışmasında tur sistemi,telefon ihbarlı sistem ve hormonal uyarımlı sistem karşılaştırılmış,gerek döl verimi gerekse maliyet açısında en elverişsiz sistemin tur sistemi olduğu ortaya konmuştur.Anılan araştırmanın sonuçlarına göre telefon ihbarlı sistem her iki bakımdan da uygun bulundu.Nitekim,kamu kesimince yürütülen sığır suni tohumlaması çalışmalarında da artık tur sistemi terkedilmiş ihbarlı sisteme geçilmiştir.