Türk sanat müziğinde her şarkının bir makamı vardır. Makam deyimini ilk kez 14.Yüzyılda yaşayan Abdülkadir Maragi kullanmıştır. Makamın kelime anlamı bulunulan yer, ayrıcalıklı oturma yeridir. Günümüzde bilinen 590 makamdan sadece 150’si kullanılmaktadır. Bunlardan 40 tanesinde en çok eser bestelenmiştir. Makamların sayısının bu kadar çok olması ve çoğunun kullanılmaması Türk Sanat Müziği adına üzücü bir durumdur. Üç grup makam vardır. 1) Ana (Basit) Makamlar, 2) Göçürme (Şed) Makamlar, 3) Bileşik (Mürekkep) Makamlar.Makam dörtlü ve beşlilerden oluşan bir dizide durak ve güçlünün önemini belirterek ve diğer kurallara da bağlı kalarak yeni nağmeler oluşturmak amacıyla yapılan gezintilere denir. Dizi makamın esasını teşkil eder. Fakat dizide belli kurallarla gezinilmezse makam meydana gelmez. Başka bir tanımıyla makam durak, güçlü ve asma karar ilişkisidir.  Geçmişten dile getirilen çok çeşitli makam tarifleri de vardır. Bunlar arasında müzikolog Rauf Yekta Bey’in tanımı en kapsamlı olanıdır. Rauf Yekta Bey’e göre makam bir oluşumdur. Makamların oluşumunda hayatî rol oynayan, karakterlerini ortaya koyan, düzeni, akışı, adeta kimliğini belirleyen unsurlar mevcuttur. Bu unsurların belli bir oranda, belli bir uyum içerisinde ve belli aralıklarla düzenlenmesi makamı meydana getirir. Bu unsurları şöylece sıralamak mümkündür. 1) İskelet, 2) Genişlik, 3) Güçlü, 4) Karar(Durak), 5) Seyir, 6) Donanım. Bu unsurlardan yoksun makam ruhsuz bir vücuda benzer. Aralarında bağlantı bulunmayan vücut hücrelerinin üst üste yığılması gibi makamı oluşturan sesler de dağınık bir şekilde bir araya gelir. Şimdi bu unsurları sırasıyla inceleyelim.

1) İSKELET: Makamın iskeletini 4’lü ve 5’liler oluşturur. Basit makamlarda 6 adet 4’lü ve 6 adet te 5’li kullanılmaktadır. Bunların özelliği tam 4’lü ve 5’li olmaları ve karar perdesinden yani yerinden başlamalarıdır. 5’liler 4’lünün arkasına bir tanini ilave edilmesi ile meydana gelir.  Makam diziliminde 4’lüler önde olabildiği gibi, 5’liler de öne geçebilir. 4’lü ve 5’liler karar sesinden yani yerinden başlayabileceği gibi aralıkları değişmemek şartıyla başka bir perdeye de göçürülebilirler. Bu durumda göçürme (şed) makamlar elde edilir. Göçürme makamlarda melodik seyir aynı fakat perdeler ve arızalar değişiktir

2) GENİŞLİK: Genişlik bir makamda pesten tize kadar olan seslerin tümü anlamına gelir. Türk müziğinde genişlik değişken bir karakter gösterir. Sekizliği aşan sesler olduğu gibi, bir sekizli içinde kalan hatta bir sekizliği doldurmayan makamlar da vardır. Esas olan sekizlinin kendisidir. Makamlar bir sekizli dizisi dışında, peste ve tizde genişletilebilir. Bu genişleme kimi zaman dörtlülerle kimi zaman da ikili veya üçlülerle olabilmektedir. Genişlemenin amacı makama zenginlik katmak ve sazendelere yardımcı olmaktır.

3) GÜÇLÜ: Basit makamlarda 4’lü ve 5’lilerin arasındaki ortak perdedir. Türk müziğindeki makamların güçlüsü genellikle onların karar perdesinin beşlisidir. Hatta bazı makamlarda karar sesinin üstündeki üçlünün de güçlü perdesi olduğu söylenmektedir. Güçlü perdesi, makamda en çok duyurulan, süre olarak en uzun kalışların yapıldığı, basit makamlarda dörtlü ve beşlilerin birleştiği, birleşik makamlarda kimi zaman üçüncü derecenin de olduğu bir perdedir. Bazı makamların özelliklerine göre birinci ve ikinci derecede güçlü perdelerinin olduğu da görülmektedir. Güçlü perdeleri, aynı zamanda makamların birinci derecede asma karar perdeleridir. Hüseynî makamının güçlüsü olan Hüseynî perdesindeki ısrarlı kalışlar, makamın özelliğini ortaya çıkarmakta önemli bir rol oynamaktadır. Makamdaki kısa bir seyirden sonra kalışların yapılacağı ve önemle gösterileceği ilk perdedir.

4) KARAR (DURAK) : Makamların karar verdikleri perdelere denir. Bu perde makamın sona erdiğini bildirir. Bu nedenle tam karar perdesi olur. Bunun dışında geçici karar perdeleri de vardır. Öte yandan bazı makamlarda karar sesini güçlü olarak belirtmek için tamamlayıcı perde görevini gören yarım veya tam bir pest perdeye yeden perdesi denir. Yeden perdesi kullanılarak tam karar perdesine gelinir. Bu çeşit karar tam bir istirahat duygusunu içerir. Yeden. Batı müziğinde dizinin 7.sesi yani karar perdesinin bir altıdır. Yeden perdesi, karar perdesinin hemen bir ses pestinde bulunmaktadır. Kararı güçlendirmek ve bitiş etkisini hissettirmek için kullanılan bir perdedir. Tiz durağın bir alt sesine de üst yeden adı verilmektedir. Yeden perdesi karardan bir önceki perde olduğu gibi, güçlü ve asma karar perdelerinden bir önceki perde de olabilir. Karar perdesi, makam seyrinin bittiği, sonlandığı perdedir. Makamlarda bir tane karar perdesi bulunmaktadır. Makama seyir özelliği dikkate alınarak istenilen perdeden başlanabilir ama istenilen perdede bitirmek mümkün değildir. Karar perdesi, makamda bitiş hissinin en kuvvetli bir şekilde hissedildiği perdedir. Karar perdesinin, tam karar, yarım karar, asma karar gibi farklı çeşitleri bulunmaktadır. Bu perdeler farklı görevlere sahiptir. Tam karar, durak perdesi üzerindeki kalışlar anlamına gelmektedir. Yarım karar, makamın güçlü perdesi üzerinde yapılan kalışlardır. Asma karar ise; durak ve güçlü perdelerinin dışında, makam seyri sırasında, bitişe doğru farklı perdelerde yapılan kalışlardır. Asma karar aynı zamanda eser içerisinde başka bir makama hatırlatma yapmak için kullanılan kısa süreli kalışlardır. Asma kararlar makamın dizisi içinde her hangi bir ses olabildiği gibi genellikle de hatırlatılmak istenen makam ile asıl makamın ortak seslerinden bir olur. Asma kararlarda asla başka bir makama geçiş yapılmaz çünkü asıl makamın özellikleri ortadan kalkar. Tiz durak karar perdesinin bir oktav tizi olup dizinin en tiz sesidir.  Tiz durak makam seyrinde önemli görevler üstlenmektedir. İnici makamlarda güçlü perdesi görevini de görmektedir.

5) SEYİR: Türk musikisinde her makamın kendisine özgü bir seyri vardır. Makamlardaki bu seyirler ufak tefek değişiklik gösterseler de makamın melodik yapısının gereği olarak genel seyir değişmez. Bu nedenle seyrin makamların biri birinden ayrılarak tanımlanmasında yarar vardır. Makamlardaki seyir yönleri üç şekilde ifade edilir, 1) Çıkıcı seyir (Çıkıcı makam): Seyre durak perdesinden başlanır ve tiz durağa kadar devam edilir, 2) İnici seyir (İnici Makam): Seyre tiz durak perdesinden başlanır ve karar perdesine doğru devam edilir, 3) İnici-Çıkıcı Seyir (İnici-Çıkıcı Makam): Seyre güçlü perdesinden başlanır ve hem karara hem de tiz durağa devam edilir. Her üç seyirde de makam nereden başlarsa başlasın sonunda mutlaka durak (karar) perdesine gelmek ve burada karar vermek zorundadır. Bir makamın nasıl seyir izleyeceğini, nerelerde gezinileceğini ne tür geçkiler içereceğini kısaca kendini ifade etmesini anlatmaya melodik seyir denir. Seyir Arapça “seyr” kelimesinden gelmektedir. Gezme, gezinme, yolculuk anlamındadır. Mûsikîde nağmelerle yapılan bir gezinti diyebiliriz. Ancak bu gezinti başıboş değil, kuralları olan bir gezintidir. Makamın karakteristik özelliklerinin oluşmasında birinci derecede rol oynamaktadır. Seyir olmaksızın makam dizisi tek başına bir anlam ifade etmeyebilir. Bu bakımdan makamın oluşmasında en önemli unsurlardan biridir.

6) DONANIM: Dizide 4’lüler 5’liler olduğu gibi farklı aralıklardan meydana gelmiş çeşniler de vardır.  Kendine özgü lezzetleri olan 4’lü, 5’li veya daha küçük kalıplara çeşni denir. Bu çeşniler ve aralıklar bir takım değiştirme işaretleri ile sağlanır. Diyez ve bemol gibi işaretler notada yazılır. Buna donanım denir. Eğer eserde farklı makam geçkileri varsa bunlar eser içinde farklı işaretlerle gösterilir. Bir makamın dizisindeki seslerden birinin kimliği ya da görevi değişirse orada mutlaka bir makam değişikliği yani geçki var demektir. Bir başka tanıma göre, belirli bir makam ile icra olunan melodik seyir sırasında başka makama geçmeye geçki denir

Basit Makamlardaki Dörtlü ve Beşliler