Daha önce yazmış olduğum, Türkiye’de veteriner hekimliği öğretimi sürecine ilişkin bir yazıda 1842 yılında Süvari okulunda başlayan ve 1948 yılında Ankara Üniversitesinde noktalanan 102 yıllık süreçte öğretim kurumlarının Harbiye, Tıbbiye, Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi ve son olarak da Yüksek Ziraat Enstitüsü bünyesinde sürekli gidip gelerek veteriner fakültesine evrildiğinden bahsetmiştim. Benzer şekilde Türkiye’deki kamu hayvan sağlığı örgütü de 1888 yılından 1984 yılına kadar geçen 96 yıllık sürede değişik adlar taşıyan bakanlıklarda farklı isimlerle faaliyet göstermiştir. Bu yazıda Türkiye’deki hayvan sağlığı alanındaki örgütlenmenin yaklaşık bir asırlık serüveninden kronolojik olarak ve özetle bahsedilecektir
1846 yılında Osmanlı Devletinde ilk kez güncel adı bakanlık olan nezaretler kurulmuştur. Bunlardan bir tanesi de Ziraat Nezareti idi. Hayvan sağlığı bu bakanlıkta değişik adlarla ve düşük düzeyli olarak temsil edilmiştir.
1888 yılında hayvan sağlığı örgütü, Nafıa Nezaretinde (Bayındırlık Bakanlığı) Umur-i Baytariyye Müfettişi –i Umumiliği adı ile oluşturulan bir kurumda yüksek düzeyli olarak yer almıştır. Bu tarihi Türkiye’de hayvan sağlığı örgütlenmesinin başlangıç yılı olarak sayabiliriz.
1892 yılında Umur-i Baytariyye Müfettiş-i Umumiliği Ziraat Nezareti yerine kurulan Orman, Maadin ve Ziraat Nezaretine bağlanmıştır.
1920 yılında daha Cumhuriyet kurulmadan önce yani Türkiye Büyük Millet Meclisi yönetiminde kurulan 11 bakanlık içinde yer alan İktisat Vekaletine (Ekonomi Bakanlığı) Umur-i Baytariyye Müfettiş-i Umumiliği de bağlanmıştır. Daha sonra bu bakanlık bünyesinde tarım, orman ve baytar genel müdürlükleri kurulmuştur.
1924 yılında İktisat Vekaleti kaldırılmış yerine Ticaret ve Ziraat adlı iki ayrı bakanlık kurulmuştur. Bu bağlamda Umur-i Baytariyye Müfettiş-i Umumiliği Ziraat Vekaletine bağlanmıştır.
1928 yılında bu Ticaret ve Ziraat Vekaletleri kaldırılarak görevleri yeniden kurulan İktisat vekaletine devredilmiştir.
1931 yılında bağımsız bir tarım bakanlığı kurulunca baytar, orman ve ziraat genel müdürlükleri bu bakanlığa bağlanmışlardır.
1935 yılında Cenevre’de hayvan hastalıklarının önlenmesi, hayvan dış ticaretinin sağlık açısından kontrol altına alınması amacıyla uluslararası bir sözleşme imzalanmıştır.
1936 yılında Bakanlar Kurulu bu sözleşmeyi imzalamıştır.
1937 yılında bu sözleşmeye dayalı olarak 3203 sayılı “ Ziraat Vekaleti Vazife ve Teşkilat Yasası ” Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. Bu bakanlık bünyesinde Türkiye’deki hayvan sağlığı, hayvan yetiştiriciliği ve gıda güvenliği konularında görev yapacak Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
1983 yılında Veteriner İşleri Genel Müdürlüğüne bağlı hara ve inekhaneler ile Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğüne bağlı çiftlikler Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü adındaki bir kurum bünyesinde bir araya getirilmişlerdir.
1985 yılında yürürlüğe giren 3161 sayılı Tarım, Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Teşkilat ve Vazife Kanunu ile Veteriner işleri Genel Müdürlüğü ortadan kaldırılmış ve yerine hayvan ve bitki sağlığı, yem ve gıda gibi konuları içeren Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü adlı karma bir örgüt kurulmuştur. Bu yasa ile Türkiye’de hayvan sağlığı örgütünün tekliği ve bağımsızlığı ortadan kaldırılmıştır. Bu tarihten sonra bakanlık ve genel müdürlüğün adı sık sık değişmiş ama işlevleri hep aynı kalmıştır. Günümüzde hayvan sağlığı örgütü Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet göstermektedir.
