2019 yılı sonunda Hasattürk’te yazdığım, Türkiye hayvancılığının bir yılını
ve gelecek beklentilerini içeren yazımı, “2020 yılı beklentilerine gelince,
çok umut verici sözler söylemek mümkün değil. Ancak ithalatta bir
gerileme olacağı söylenebilir. Bu da besicilerin işine yarayacaktır. Dövizde
bir dalgalanma olmadığı takdirde ürün maliyetlerinde bir artış olmayacağı
kesin. Azalan inek sayılarına paralel olarak düşen süt üretimi çiğ süt
fiyatlarında görece bir artış sağlayabilir” diye bitirmiştim. Bu öngörülerimin
bir bölümü gerçekleşti, bir bölümü de tutmadı. 2020 yılında gerçekten de
beklenmedik olaylar yaşandı. Salgın ve dövizdeki artış nedeniyle ithalatta
göreceli de olsa bir azalma oldu. Ancak dövizdeki dalgalanma normalin çok
üzerinde olduğu için ürün maliyetleri aşırı ölçüde yükseldi. Ancak çiğ süt
fiyatları ne yazık ki 2020 yılı boyunca hep aynı kaldı, hiç artmadı.
Aslında 2020 yılı hayvancılık açısından hiç te iyi başlamamıştı. Çok kötü
geçen 2019 yılının artçı dalgaları 2020 yılının başında da hayvancılığımıza
olumsuz yönde yansımıştı. Kasım 2019 de 2.30 TL olarak belirlenen çiğ
inek sütü fiyatları başlangıçta çiğ süt üreticilerine az da olsa bir ferahlık
getirmişti ama mazot, fabrika yemi, elektrik, yem bitkisi tohumu gibi
girdilerde yaşanan artışlar karlılığın azalmasına yol açıyordu. Bu arada tüm
Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de küresel bir salgın ortaya çıktı. Bu
salgından hayvansal ve bitkisel üretim de olumsuz yönde etkilendi. Döviz
kurları olağanüstü artışlar gösterdi. Salgın yüzünden özellikle yem
hammaddesi ithalatında önemli aksamalar meydana geldi. Bir de buna
dövizdeki artışlar eklenince yem fiyatları uçtu gitti. Buna karşılık çiğ süt
fiyatları artmadığı, hep aynı kaldığı için yetiştiriciler zarar etmeye başladı.
Salgın yüzünden Türkiye’ye yabancı turist gelmedi, otellerin çoğu açılmadı,
kısıtlamalar yüzünden lokantalar kapandı dolayısıyla ete ihtiyaç azalınca
arz talep kuralına göre karkas et fiyatlarında bir gerileme yaşandı. Bu
arada çiğ sütten kar edemeyen üreticiler ineklerini kestirmek zorunda
kalınca piyasada et bollaştı. Sonuçta, kilosu 38-40 TL karkas et fiyatları
33-34 TL ye indi. Besiciler zarar ettikleri gibi hayvanlarını kestirmekte de
büyük zorluklar yaşadılar.
Şimdi de çiğ süt ve karkas etin maliyet rakamlarına bakalım. Referans
fiyatının 2.30 TL olarak tespit edildiği Kasım 2019 ayında bir litre çiğ inek
sütünün maliyeti 2.07 TL olmuştur. Bu demektir ki çiğ sütünü referans
fiyata satan bir üretici litre başına 23 kuruş kar elde etmiştir. 2019 yılının
Ağustos ayındaki çiğ süt maliyeti ise 2.81 kuruşa yükselmiştir. Bu da
demektir ki anılan ayda çiğ süt fiyatı değişmediği için sütünü 2.30 TL den
satan bir üreticinin litre başına zararı 51 kuruşu olmuştur. Küçük ölçekli
işletmeler sütlerini referans fiyatın çok altında sattıkları için her iki fiyatla
da zarar ettiler. Karkas et maliyetlerine gelince. 2019 yılı Kasım ayında bir
kilo karkas sığır etinin maliyeti 30.75 TL olmuştur. O günlerde nispeten
yüksek olan karkas fiyatları yetiştiriciye az da olsa kar sağlamıştır. Ancak
2020 Ağustos ayında tespit edilen 37.51 TL lik maliyet sığır karkas eti
fiyatlarının çok üstünde kalmıştır. 2020 sonu itibariyle özellikle dövizdeki
yükselişe paralel olarak maliyetler %50 oranında artmıştır. Yani 2020
yılında toplam maliyet artışları yaklaşık %60’ ı bulmuş, çiğ süt fiyatı
artmadığı için de yetiştirici büsbütün zarar etmiştir.
Hayvancılıkta 2021 beklentilerine gelince, üreticiler ne yazık ki önlerini
göremedikleri için olumlu bir şey söylemek mümkün değildir. Yeni tespit
edilen 2.80 TL çiğ süt fiyatı ve 30 kuruş prim önümüzdeki yılın başında
nispi bir rahatlamaya neden olacaksa da fabrika yemine ve öteki girdilere
gelecek zamlarla bu rahatlamanın kısa sürede bir çileye dönüşeceğini
söylemek mümkündür. Canlı hayvan ve kırmızı et ithalatının 2020 de
olduğu gibi düşük düzeyde kalacağı düşünülebilir. Kanımca önümüzdeki yıl
koyunculukta önemli bir gelişme beklenebilir. Çünkü 2020 yılında süt ve et
sığırcılığından zarar eden üreticilerin yönelmesi sonucu koyunculuk görece
bir gelişme kaydetmiştir. 2021 yılında bu gelişmenin artarak devam