DAMIZLIK SÜT İNEKLERİNİN SEÇİMİNDE YARARLANILAN KİMİ YENİ
ÖLÇÜTLER VE BUNLARIN YETİŞTİRİCİLİKTEKİ YANSIMALARI

(Performans Dergisi,Temmuz 2000 ,Sayı:25)

Hayvancılık öyle kolay yapılan ve çok kar getiren bir uğraş değildir.Hele öteki üretim dallarıyla karşılaştırıldığında meşakkatli,sürekli ilgi isteyen ,çok çeşitli etmenlere bağımlı,istikrarsız bir karlılığın söz konusu olduğu bir üretim alanıdır.Hayvancılıktan arzu edilen karın sağlanabilmesi her şeyden önce ana materyali oluşturan damızlıkların üstün genotipik verimli olmalarına bağlıdır.Bu da iyi bir damızlık seçimi ve seçilen üstün verimli damızlıklardan uzun süre yararlanma sonucu sağlanabilir.
Hayvancılığın temel kesimlerinden birisi olan süt sığırcılığında her hangi bir ineğin değeri yaşam süresince ürettiği süt ve yetiştiriciye sağladığı kar ile ölçülür.Ömür boyu karlılık olarak ta nitelenen bu olgu iki temel eksen üzerine oturur.Bunlardan birincisi süt veriminin üstünlüğü diğeri de üretkenlik süresinin uzunluğudur.Bir inekten ancak doğumundan süt üretimine başlayıncaya kadar geçen süre içerisindeki masrafları karşılandıktan sonra kar edilebilir.Başka bir deyişle inek en azından büyütme masrafları karşılanıncaya kadar yaşamalıdır.Bu yüzden süt sığırı yetiştiriciliğinde damızlık seçiminin başarısı işletmede sürekli süt üreten verimli ineklerin çokluğu ve çeşitli nedenlerle sürüden dışlanması gereken ineklerin azlığı ile ölçülür.
ABD’de yayınlanan bir istatistiğe göre 1957-1997 yıllarını kapsayan 40 yıllık sürede yetiştirilen holştayn ırkı ineklerin 305 günlük laktasyon esasına göre tespit edilen süt verimleri 13.000 libreden 25.000 libreye yükselmiş,buna karşın aynı ineklerin toplam üretkenlik ömürlerinde önemsenecek bir artış görülmemiştir Türkiye’de de yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre yıllar itibariyle holştayn ineklerin süt verimlerinde göreceli bir artış meydana gelmiş,damızlıkta kullanma süresi hemen hiç değişmemiştir.Birbirleriyle benzeşen bu rakamlar bizi daha karlı bir inek mi yoksa daha uzun bir üretkenlik süresi ikilemine getirmiş bulunmaktadır.
Bir sürüde üretkenlik ömrünün geliştirilmesi yerine koyma maliyetini düşürür,verimsiz ineklerin sürüden çıkarılması şansını artırır,sürüde pik düzeyinde üretim yapan daha çok ineğin bulunmasını sağlar.İneklerde üretkenlik ömrü ile ilgili fenotipik trendin artmamasının nedeni yüksek üretimden kaynaklanan sağlık ve kısırlık sorunlarının ortaya çıkmasına bağlıdır.Bu bağlamda üretkenlik ömrüne ilişkin fenotipik trendin düşmesinin öteki nedenleri arasında genetik biliminde ve sürü yönetiminde yer alan yeni değişikliklerin ortaya çıkması da sayılabilir.Sürülerin büyümesi ve bir çok ülkede mevcut olan kotalar reforme politikalarını etkilemektedir.Bu nedenle süt üretiminin fenotipik trendini belli düzeylerde tutmak gereklidir.Girdi maliyetlerinin yükselmesi,ürün fiyatlarının ise aynı kalması süt sığırcılığı işletmelerinin elde mevcut üstün genotipik verimli,sağlıklı ve döl verimi yerinde ineklerin özel bakım ve beslenme yöntemleri uygulayarak elde tutmaya,verimsiz yada yeterli verim vermeyen ineklerin ise bir an önce reforme edilip elden çıkarmaya zorlamaktadır.
Yapılan araştırmalara göre,daha çok süt üretimini amaçlayan damızlık seçimi sağlık ve yem giderlerini artırmakta,fakat bu yüksek maliyetler yine artan süt gelirleri ile karşılanmaktadır.Nitekim, İowa Üniversitesinde yürütülen uzun vadeli bir genetik seleksiyon projesinde daha çok süt verimi için seçilmiş ineklerden ortalama süt verimi için seçilmiş ineklere nazaran %17 daha fazla yaşam boyu gelir elde edilmiştir.
Yaşam boyu karlılık süt sığırı yetiştiricilerinin fazlası ile önemsemesi gereken bir olgudur.Fakat kalıtım derecesinin düşük olması ve ancak hayvanın ömrünün sonuna doğru tesbit edilebilmesi bakımlarından direkt olarak ölçülememektedir.Yaşam boyu karlılığın ölçülmesinde süt üretimi ve meme yapısı gibi iki önemli özellik dikkate alınır.Her iki özelliğin de kalıtım derecesi yüksektir vr hayvanın ilk laktasyon döneminde erkenden ölçülebilme olanağı vardır.
ABD Tarım Bakanlığı inek başına ömür boyu net karı yansıtacak bir değerlilik indeksi hazırlamıştır.Bu indekste ömür boyu karlılığın her türlü gelir gider kalemi dikkate alınmıştır.Bu kalemler arasında süt satışından elde edilen gelir,kalite pirimleri,gübre geliri,buzağı geliri,yem giderleri,bakım giderleri,ineğin yerine koyma maliyeti,işçilik ve sağlık giderleri sayılabilir.Bu indeksin hazırlanmasında süt,yağ,protein,somatik hücre sayısı ve üretkenlik ömrü gibi özellikler ekonomik değer kazanmışlardır.Bu özelliklere yeni olarak meme yapısı,ayak ve bacak yapısı,vucut büyüklüğü gibi özelliklerde ilave edilmiştir.Özellikle cüsse,boy,ağırlık,vucut derinliği ve sağrı genişliği olarak ifade edilir ve indeksle yararlanılan en önemli bir ölçüttür.Son 20 yıllık veriler dikkate alınarak yapılan bir incelemede süt,yağ ve protein oranları ile meme biçiminde büyük bir ilerlemenin sağlandığı görülmektedir.Ayak ve Bacak biçimindeki gelişme biraz daha düşük düzeyde kalmışsa da bu özelliğe yapılan masrafların kısa sürede geriye döneceği kuşkusuzdur.
Türkiye’de 1987 de çıkarılan yönetmelik gereği yıllardır çok sayıda firmanın boğalarının spermaları ithalat yoluyla girmektedir.Son zamanlarda Türkiye’ye daha kaliteli boğaların spermalarının girmesi konusunda yönetmelik değişikliklerine gidilmesi çoktandır arzu edilen bir gelişme olarak önem taşımaktadır.