Son günlerde Bakanlığın Sun’i Tohumlama Yönetmeliğinde değişiklik yaparak 50 baş ve üstünde ineği bulunan lise ve dengi okulu mezunu yetiştiricilere isterlerse sun’i tohumlama yetkisi vereceğine dair haberler çıktı. Bunun üzerine ben de dahil çok sayıda kişi internet gruplarında bu konu üzerinde yorumlar yaptık. Bu yorumculardan bir kaçı Amerika Birleşik Devletlerinde ve Kimi Avrupa Ülkelerinde yetiştiricilerin sun’i tohumlama yapabildiklerini ileri sürerek bizde de yapmalarında bir sakınca bulunmadığından, bu konuda mesleki bağnazlık yapmamak gerektiğinden, sun’i tohumlamanın sadece Veteriner Hekimlerin tekelinde olmasının doğru bir yaklaşım teşkil etmediğinden bahsettiler. Doğrudur, kimi Ülkelerde sun’i tohumlama yetiştiriciler tarafından yapılmaktadır, ancak oralarda donmuş sperma üretiminden organizasyona kadar tüm konular Veteriner Hekimlerin denetimi ve gözetimi altındadır. Ayrıca yetiştiriciler tarafından yapılan sun’i tohumlamanın sayısı Veteriner Hekimleri tarafından yapılanların yanında çok düşük kalır. Kaldı ki anılan Ülkelerde hayvanların genel ve üreme sağlıkları sürekli Veteriner Hekimlerinin kontrolü altında olduğundan sun’i tohumlama yoluyla inekten ineğe bulaşan üreme hastalıklarına yakalanma olasılığı yok denecek kadar azdır. Biz de ise ineklerin neredeyse yarısına yakınında brusella ve tüberküloz gibi üreme sağlığını bozarak döl tutmayı engelleyen bulaşıcı hastalıklara mevcuttur. Bu durumda bırakın yetiştiricileri, Fakülte eğitiminden sonra bir de üstüne kurstan geçen Veteriner Hekimleri bile yeterli sonuçlar alamamaktadırlar. Bu durumun suçlusu hiç kuşkusuz Veteriner Hekimleri değil, ineklerdeki üreme hastalıkları ve enerji eksikliğidir. Bu koşullarda, bir de yetiştiricilerin sun’i tohumlama yaptığı düşünülürse konunun nasıl içinden çıkılmaz bir hal aldığı hemen görülür. Geçmişte de kimi meslek grupları sun’i tohumlama yapmaya yeltenmişler, ancak teknik ve yasal engellerle karşılaşmışlardır.
Sun’i tohumlama Dünya’da ve Türkiye’de başlangıçtan beri Veteriner Hekimleri tarafından uygulanmaktadır. Türkiye’de halen yürürlükte olan yasa ve yönetmelikler bu konuda Veteriner Hekimlerini yetkili kılmaktadır. Dünya’da sun’i tohumlama ilk olarak Rusya’da başlamış, sonra ikinci Ülke olarak Türkiye’de uygulanmıştır. Türkiye’deki uygulamayı Rusya’dan gelen Mihailof adlı bir Veteriner Hekimi başlatmış, daha sonra üç Türk Veteriner Hekimi Rusya’ya giderek uzman olmuşlar ve Türkiye’ye dönerek sun’i tohumlamayı Ülke düzeyinde organize etmişlerdir. Dünya’da sun’i tohumlama konusundaki tüm buluşları yapanlar da Veteriner Hekimleridir. 1973 yılında Türkiye’ye gelen Polson adlı İsveçli bir Veteriner Hekimi Ankara Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsünde donmuş boğa sperması uygulamasını Türk Veteriner Hekimleri ile birlikte başlatmıştır. Sun’i tohumlamanın halk hayvanlarında başladığı yıl olan 1948 den bugüne kadar uygulama Veteriner Hekimleri tarafından yapılmaktadır.
Şimdi de sun’i tohumlamanın neden Veteriner Hekimleri tarafından yapılması gerektiği konusuna değinmek istiyorum. En başta, sun’i tohumlamanın ana dersi ve yan dersleri ile uygulamaları Veteriner Fakültelerinde verilmektedir. Sun’i tohumlamada en önemli konu ineğin kızgınlığının tespit edilmesidir. Her ne kadar yetiştirici ya da bakıcı kızgınlığı tespit edip Veteriner Hekimi çağırıyorsa da asıl görev yine tohumlamayı yapacak kişiye düşmektedir. Rektal yolla yumurtalıkları ve rahmi muayene ederek kızgınlığı tespit etmek sadece Veteriner Hekiminin işidir. Bazen gebe inekler de kızgınlık göstermekte ve hatalı bir şekilde tohumlanıp yavru atma ile sonuçlanan durumlar ortaya çıkabilmektedir. Onun için tohumlanacak inekte gebelik muayenesi büyük bir önem taşımaktadır. Gebelik teşhisini rektal yolla sadece Veteriner Hekimi yapabilir. Kimi üreme hastalıklarına ve enerji eksikliğine bağlı olarak ineğin üreme organlarında ortaya çıkan ve döl tutmayı engelleyen bozuklukları da almış olduğu eğitimin gereği olarak rektal muayene ile Veteriner Hekimi tespit edebilir. Ayrıca tohumlanacak ineğin genel sağlığını ve üreme sağlığını bozan bulaşıcı hastalıkların teşhis ve tedavisi de ancak bir Veteriner Hekimi tarafından yapılabilir.