Uşşak Makamı

Uşşak Makamı temel ya da ana bir makamdır. Uşşak kelime anlamı olarak aşıklar anlamına geldiğinden bu makama aşıklar makamı adı verilir. Uşşak Makamı aynı Rast Makamı gibi pest bölgeleri daha çok kullandığından dini duygular oluşturan ağır başlı bir makamdır. Bu makam çok eskiden Dügah Makamı olarak anılırdı. Uşşak Makamının adı musiki tarihi boyunca pek çok değişikliğe uğramıştır. Sistemci Okuldan önce Uşşak Makamını anlatan Maragi, bu makamın cesareti ve kahramanlığı simgeleyen eserlerin bestelendiği bir makam olduğunu bildirmiş ve ebcet notası ile dizisini bile yazmıştır. Öte yandan, Maragi’nin Uşşak Makamında eserler bestelediği de bildirilmiştir. Ancak genel kanı o dönemde henüz Uşşak Makamının mevcut olmadığı yönündedir. Maragi’nin yazdığı dizi bugünkü Nigar Makamının aynısıdır. Sistemci Okuldan önce de kullanılan Uşşak Makamına Saadettin Arel Kürdili Çargah adını vermiştir. 17.Yüzyılda yaşamış olan Ali Çelebi’nin dügah olarak tarif ettiği makam ise bugünün Uşşak Makamıdır. Kantemiroğlu da Dügah Makamının Özellikleri başlıklı yazısında aslında bugünün Uşşak Makamını bildirmektedir. Mevleviler Uşşak Makamına dügah demektedirler. Abdülkadir Nasır Dede ilk kez Dügah ve Uşşak Makamlarını ayrı ayrı tarif etmiştir. Arel – Dr.Ezgi ve Abdülkadir Töre – Ekrem Karadeniz Ekolleri de Uşşak Makamını bugünkü haliyle ve bağımsız bir makam olarak kabul etmişlerdir.
Dizisi: Yerinde ( la-dügah perdesi ) Uşşak Dörtlüsüne (KST), re-nevada Buselik Beşlisinin (TBTT) ilave edilmesinden oluşur.

Seyri: Çıkıcı
Karar Perdesi: La – Dügah
Güçlü Perdesi: Re – Neva
Tiz Durak Perdesi: La-Muhayyer
Yeden Perdesi: Sol-Rast
Donanımı: Si- Buselik koma bemol yani Segah
Uşşak Dizisindeki Si-Buselik sesinin sazendeler tarafından donanımında olduğu gibi koma bemollü Segah olarak değil de özellikle iniş sırasında cazibe nedeniyle 2-3 bemollü Si-Buselik olarak çalınması gerekir. Uşşak Makamına asıl lirik özelliğini veren bu 2-3 koma bemollü Si-Buselik perdesidir. Türk Sanat Müziğinde 2-3 komalık bir aralık bulunmadığı için Uşşak Makamının arızası koma bemollü Si-Buselik yani Segah Perdesidir. Segah Perdesi ile Dügah Perdesi arasında sekiz komalık bir aralık bulunur ki buna Büyük Mücennep Aralığı denir. Oysa ki, pestleşmiş Segah Perdesi ile Dügah Perdesi arasında 6-7 komalık bir aralık vardır. Bu aralığa da Eksik Büyük Mücennep aralığı adı verilir. Musiki sistemimizi kuran Saadettin Arel ve Dr.Suphi Ezgi sayı çoğalmasın diye Eksik Büyük Mücennep Aralığına yer vermemişlerdir.
Perde İsimleri: Dügah, Segah, Çargah, Neva, Hüseyni, Acem, Gerdaniye, Muhayyer.
Genişlemesi: Uşşak Makamı genelde pest bölgede Re-Yegahta Rast Beşlisi (TKST) ile genişler. Nadiren de olsa tiz bölgede genişlemek istediğinde ise La-Muhayyerde Uşşak Dörtlüsü (KST) ya da La-Muhayyerde Kürdi Dörtlüsünü (BTT) kullanır. Kürdi Dörtlüsünü kullandığı taktirde Re-Nevada Buselik Dizisi oluşur ki bu pek kullanılmaz.

Melodik Seyri: Uşşak Makamı çıkıcı olduğu için yeden göstererek La-Dügah yani karar perdesi civarından seyre başlar. Bu esnada yeden perdesi olan Sol-Rastta vurgulamalar ve asma kalışlar yapılabilir. Ancak bu kalışlar uzun sürerse Uşşak Makamına çok benzeyen Huzi ve Rast Maye Makamlarına meyledilebilir. Seyir sırasında makamın kuruluşunda yer almayan fakat bestekarların sıkça kullandığı biçimde Re-Yegahta Rast Beşlisi ile geçgiler yapılabilir. Nevada Buselik Beşlisi ile yapılan seyirler Buseliğin özelliğini göstermez. Gerdaniye gösterilerek Re- Nevaya düşüş yapılabilir. Acem perdesinin sıkça kullanılması Bayati Makamını çağrıştırabilir. Seyir sırasında en çok Re-Neva yani güçlü perdesinde asma karar verilir. Bu kararlarda Do-Çargah Perdesi yeden olarak kullanılır. Uşşak Makamı Sol-Rast Perdesini kullanarak karar veren nadir makamlardandır. Sol-Rast Perdesini kullanarak La-Dügahta seyre başladığı gibi Sol_Rastı kullanarak da karar verir.